نقش معماری در فعال نگه داشتن ذخایر شناختی انسان

مغز انسان یک اندام بسیار پلاستیکی است که با توجه به نحوه تحریک از نظر عملکردی و ساختاری تغییر شکل می‌دهد. اگرچه این انعطاف پذیری در طول دوره رشد انسان بسیار شدیدتر است، اما در طول زندگی ما همچنان وجود دارد. بنابراین، تحریک مغز در دوران بزرگسالی و پیری کلید حفظ عملکرد شناختی در بهترین حالت آن است.

در این ارتباط، فضاهایی که هر فرد در طول توسعه و در طول زندگی بزرگسالی آن را اشغال می‌کند، بر توسعه این ذخیره شناختی تاثیر می‌گذارد و می‌تواند پیشرفت آن را باعث شود یا برعکس، سرعت آن را پایین بیاورد. بنابراین، تلاش برای درک آنچه علوم اعصاب قبلاً در مورد چگونگی تاثیر محیط بر ذخیره شناختی بررسی کرده است و بحث در مورد بهترین استراتژی ها برای ایجاد فضاهای سالم‌تر، گام مهمی به نظر می‌رسد. شایان ذکر است که این‌کار به معنی فهرست کردن یک سری دستورالعمل‌های سفت و سخت برای معماران نیست، بلکه درک پیچیدگی موضوع و محیط‌هایی است که باید به کاربران خود ارائه دهند. برای تحریک و فعال نگه داشتن ذخایر شناختی انسان و جلوگیری از بروز زوال شناختی در سنین پایین، دانشمندان حوزه معماری عصب‌محور موارد زیر را در معماری و شهرسازی مدرن لازم معرفی می‌کنند:

معماری و شهرسازی و ارائه فرصت‌های بیشتر برای فعالیت بدنی شهروندان

فعالیت بدنی یک عنصر کلیدی در تقویت انعطاف‌پذیری مغز و در نتیجه در توسعه ذخیره شناختی است. مطالعات نشان می‌دهد که راه رفتن و حرکت به طور قابل توجهی عملکرد بهتر حافظه را تحریک می‌کند. این کار به معنی ایجاد ارتباطات جدید بین نورون ها یا تقویت اتصالات موجود است تا ازاین طریق از نورون‌ها محافظت شود تا بتوانند برای مدت طولانی‌تری سالم و کاربردی باشند.

طراحی شهری و معماری می‌تواند شهروندان را به اتخاذ عادات سالم‌تر و فعال‌تر در شهرها و ساختمان ها ترغیب کند. عناصری مانند ایمنی برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، پیاده‌روهای عریض و قابل دسترس، مسیرهای دوچرخه محافظت شده و فضاهای پوشیده از درخت، مکان ها را برای پیاده‌روی و انجام فعالیت های بدنی جذاب‌تر می‌کند. علاوه بر این، استراتژی‌هایی مانند مراقبت از ظاهر پله‌ها و رمپ‌ها، ترتیب نقاط توقف، و ایجاد مسیرهای برنامه‌ریزی شده نیز به ترویج سبک زندگی فعال‌تر کمک می‌کند. چیدمان سازمان یافته و علائم مناسب جهت گیری را تسهیل می‌کند و افراد را تشویق می‌کند تا فضاها را کاوش کنند، که این کار فعالیت بدنی کلی را افزایش می‌دهد.

شهرسازی و افزایش ارتباط اجتماعی میان شهروندان

ارتباط اجتماعی مفهوم گسترده ای است که ساختار، عملکرد و کیفیت روابط شخصی را در بر می‌گیرد و نقش اساسی در کاهش زوال شناختی ایفا می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که افرادی که به طور مداوم در حوزه های مختلف اجتماعی شرکت می‌کنند، در مقایسه با افراد تنهاتر، زوال شناختی آهسته تر دارند.

طراحی و معماری نقش مهمی در ایجاد فرصت برای ارتباطات اجتماعی دارند. فضاهایی با دید بیشتر شناسایی آشنایان را تسهیل  و جلسات خودجوش را ترویج می‌کنند. علاوه بر این، ایجاد فضاهای ملاقات با اهداف متفاوت، امکان تبادلات و تعاملات اجتماعی را، چه از طریق محیط‌های صمیمی‌تر و چه از طریق محیط‌های آرام‌تر، که کیفیت‌های مختلف ارتباط را ارتقا می‌دهد، غنی می‌کند.

نقش معماری در افزایش کیفیت خواب شهروندان

خواب یک نیاز فیزیولوژیکی برای عملکرد صحیح بدن است و یک سری از عملکردهای مغز دقیقاً در طول دوره خواب رخ می‌دهد. به عنوان مثال، در این دوره است که سمومی که در طول دوره بیداری جمع می‌شوند از مغز خارج می شوند که برای حفظ عملکرد مناسب و سلامت مغز ضروری است. علاوه بر این، همچنین در این دوره است که خاطرات و یادگیری تثبیت می‌شود و انعطاف پذیری مغز ارتقا می یابد. بنابراین، محیط های استراحت باید شرایط مناسبی را برای حفظ طول مدت و کیفیت خواب خوب فراهم کنند. از این نظر، دو مورد از عوامل محیطی اصلی که به دلیل آسیب رساندن به کیفیت خواب قابل توجه هستند، آلودگی صوتی و آلودگی نوری هستند.

اطمینان از کیفیت خواب خوب، معماری فضاهای خواب، مانند اتاق های مسکونی، بیمارستان یا هتل باید بر کاهش سر و صدای محیطی، به ویژه صدایی که از وسایل حمل و نقل و مناطق نزدیک به اتاق می آید، تمرکز کند. جداسازی صدای خارجی و همچنین سر و صدای داخلی از خود ساختمان و تجهیزات موجود در اتاق ضروری است. علاوه بر این، نور نقش کلیدی در تنظیم چرخه خواب و بیداری دارد. اتاق خواب ها باید در شب تاریک باشد و پنجره هایی مجهز به خاموشی خوب باشد تا از ورود نور شهر جلوگیری شود. در مواقعی که نورها ضروری است، آنها باید خارج از میدان دید ساکنان تخت قرار گیرند و بر اساس میزان نور آبی ساطع شده انتخاب شوند، زیرا نور آبی می تواند به طور منفی با چرخه خواب تداخل کند. نورهای زرد یا نارنجی بیشتر برای محیط های شبانه مناسب تر است.

به طور کلی، در شهرها و ساختمان‌های پیچیده، ایجاد مسیرهای جذاب و متنوع، با خیابان‌های پر درخت، پیاده‌روهای عریض و مسیرهای دوچرخه‌سواری فعالیت بدنی را ترویج می‌کند و به توسعه ذخیره شناختی کمک می‌کند. علاوه بر این، ارائه نشانه‌ها و محرک‌های چندحسی متمایز در محیط‌های داخلی و خارجی مانند بوها، صداها، رنگ‌ها، بافت‌ها و نمادهای ویژه هویت خاصی به هر فضا می‌دهد و باعث افزایش حس کاوش فعالانه فضاها در اشخاص شده و ذهن و بدن آنها را را تحریک می‌کند.

بنابراین، معماری در حمایت از پیری سالم ضروری است. معماری فعال که افراد را تشویق می کند تا فعالیت بدنی بیشتری را صرفاً از طریق استفاده از عناصر معماری مانند راه پله یا رمپ به جای آسانسور انجام دهند، یک استراتژی بسیار کارآمد برای مبارزه با استرس مزمن و اثرات منفی آن است یا استراتژی‌های طراحی بیوفیلیک که تماس مثبت با طبیعت را تشویق می‌کنند، در این زمینه کاملاً کارآمد هستند./

الهام فرح وشی، کارشناس ارشد معماری